ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ Ή ΠΕΡΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Όταν την αποφράδα Τρίτη του έτους 1453 ο Έλληνας στερήθηκε το ένα από τα δύο βαρυτιμότατα κειμήλια, δηλαδή τη γλυκύτατη πατρίδα, αγκάλιασε με όλη του τη δύναμη την πίστη στον ένα και μοναδικό αληθινό Θεό, τη θρησκεία των πατέρων του που, σύμφωνα με τον ποιητή Αλέξανδρο Σούτσο, είναι η πιστή ακόλουθος κάθε δυστυχισμένου. Αυτή είναι το κέντρο όπου συναντώνται και ενώνονται όλες οι ιδέες και όλες οι διαθέσεις, όσες, δηλαδή, σ' αυτό τον εφήμερο κόσμο συνθέτουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτή είναι η φωνή που αδιάκοπα αντηχεί στα βάθη της καρδιάς του ανθρώπου και εκφράζει την αρετή του με τη δική της γλώσσα. Μόνη, λοιπόν, ελπίδα, μόνη προστασία και καταφύγιο, για τον υπόδουλο Έλληνα, απόμεινε η θρησκεία στις υψηλές αρχές της οποίας εύρισκε, τη θαυματουργό εκείνη ψευδαίσθηση, δηλαδή την υπομονή με την οποία υπέφερε όλα τα δεινά της τυραννίας από την νέα κυριαρχία. Όταν λοιπόν το έτος 1461 έπεσε και το τελευταίο προπύργιο του ελληνισμού στον Πόντο, με την πτώση δηλαδή στην Τραπεζούντα της αυτοκρατορίας των Κομνηνών, οι κάτοικοι του Πόντου και ιδιαίτερα της Τραπεζούντας διαιρέθηκαν σε τρεις κατηγορίες. -Σ' εκείνους που αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν τον κατακτητή στη Βασιλεύουσα (Πόλη), -Σ' αυτούς που τους επιτράπηκε να κατοικήσουν στην πόλη της Τραπεζούντας, και -Στους φυγάδες. Αυτοί, λοιπόν, οι φυγάδες, διατηρώντας μέσα στην ψυχή τους ακμαίο το αίσθημα της ελευθερίας, έφυγαν και κατέλαβαν τα απρόσιτα γύρω από την Τραπεζούντα ορεινά φαράγγια όπου δεν μπόρεσαν να μπουν οι, καθ' όλα διατεθειμένοι σε αρπαγές και λεηλασίες, κατακτητές τους. [...] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)