ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ (ΔΕΜΕΝΟ)

Η Αναφορά στον Γκρέκο αποτελεί το βιβλίο-κλειδί για τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Πρόκειται για μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία, που περιέχει παραλλαγμένα ή και αυτούσια τμήματα από επιστολές, ημερολόγια, σημειωματάρια, καθώς και αποσπάσματα από άλλα έργα του, με μυθιστορηματικό χαρακτήρα, τα οποία συνθέτουν μια σπουδή πάνω στα έσχατα προβλήματα, μια ιστορία ενός εσωτερικού οδοιπορικού, την προσωποποίηση της πνευματικής του περιπλάνησης. Επιπλέον, το έργο αυτό, το οποίο ο Καζαντζάκης σχεδίαζε στην ακμή του, πραγματώνεται τελικά στην καμπή του βίου του και αποκτά τον χαρακτήρα μιας μελέτης θανάτου, ως «απολογισμού» μιας ζωής γεμάτης ένταση και στοχασμό, καθώς εκείνο που ενδιαφέρει τον συγγραφέα εδώ αλλά και εκείνο που θεωρεί ηθική υποχρέωση κάθε ανθρώπου και δικό του ύψιστο χρέος είναι να δώσει λόγο «για την κόκκινη γραμμή που σημαδεύει την πορεία του ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες». Έτσι, τα προσωπικά βιώματα και οι αναμνήσεις του Καζαντζάκη αναπόφευκτα γίνονται μέρος της συλλογικής συνείδησης, κοινός τόπος συνάντησης των ανθρώπων που τους συνέχει η ίδια μοίρα. Ο Καζαντζάκης, στο βασίλεμα της ζωής του, ως άλλος Οδυσσέας επιστρέφει στα πάτρια εδάφη του και κάνει την αναφορά στον στρατηγό του: την Αναφορά στον Γκρέκο. «Θα βρεις λοιπόν, αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου, που σημαδεύει την πορεία μου ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες. Κάθε άνθρωπος άξιος να λέγεται γιος του ανθρώπου σηκώνει το σταυρό του κι ανεβαίνει το Γολγοθά του, πολλοί, οι πιο πολλοί, φτάνουν στο πρώτο, στο δεύτερο σκαλοπάτι, λαχανιάζουν, σωριάζουνται στη μέση της πορείας και δε φτάνουν στην κορφή του Γολγοθά –θέλω να πω στην κορφή του χρέους τους– να σταυρωθούν, ν’ αναστηθούν, και να σώσουν την ψυχή τους. Λιποψυχούν, φοβούνται να σταυρωθούν, και δεν ξέρουν πως η σταύρωση είναι ο μόνος δρόμος της ανάστασης, άλλον δεν έχει».