ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΚΛΗΡΟΣ (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ)

Η προσπάθειά μου να προσθέσω κάτι το άγνωστο στην ως τότε γνώση μας για τον Σκληρό με οδήγησε στη διαπίστωση ότι υπάρχουν κάποια μικρά - έστω - περιθώρια γι' αυτό. Η διαπίστωση αυτή υπήρξε βασική αιτία της συνέχισης του ενδιαφέροντός μου, που είχε ως συνέπεια, εκτός των άλλων, και επίσκεψη το 1994 σε μία από τις τρεις πόλεις, όπου σπούδασε ο Σκληρός, στην Ιένα, εκεί όπου μάλιστα έγραψε το πρώτο του βιβλίο και μία σειρά άρθρων, προκειμένου, με επιτόπια έρευνα στα Αρχεία του Πανεπιστημίου, να συλλέξω στοιχεία για τις σπουδές του κυρίως. Οφείλεται όμως πρώτιστα η συνέχιση του ενδιαφέροντός μου στη σημασία της πρώιμης μάλιστα σκέψης του Σκληρού, του οποίου η συμβολή στην "πρόσληψη και ανάπτυξη των σοσιαλιστικών ιδεών" στην Ελλάδα ιδιαίτερα έχει εξαρθεί. Παρ' όλη όμως τη σημασία της σκέψης του Σκληρού διαπίστωνα ότι θα μπορούσε ίσως κανείς να ισχυριστεί ότι ως τώρα οι ερευνητές που ασχολήθηκαν μ' αυτόν θεώρησαν ότι ήταν αρκετό ν' αρχίσουν την ερευνά τους από το 1907, έτος έκδοσης του έργου του "Το κοινωνικόν μας ζήτημα", κάνοντας μικρές αναφορές στις σπουδές του στη Μόσχα, στο Dorpat και στην Ιένα. Όπως τόνισα (1991: 47, σημ. 1) στις 4 Νοεμβρίου 1988 στο προαναφερθέν Πανελλήνιο Συμπόσιο (Η πρόσληψη και ανάπτυξη των ιδεών τουKarl Marx στην Ελλάδα), "απ' ό,τι ως τώρα είμαι σε θέση να γνωρίζω, υπάρχει μάλλον άγνοια των στοιχείων που αφορούν τις σπουδές του Γ. Σκληρού στη Ρωσία, στην Εσθονία και στη Γερμανία, αλλά ακόμη και του χρόνου γέννησής του". Σήμερα οι γνώσεις μας είναι περισσότερες· τότε (1988) ο ίδιος διόρθωσα απλώς το χρόνο γέννησής του από 1878 σε 1879. Ούτε όμως την εποχή της εισήγησής μου ούτε αργότερα (1991) που δημοσιεύτηκε η εισήγηση στη Δωδώνη είχα, δυστυχώς, υπόψη μου το σημαντικό για τον Σκληρό βιβλίο της Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου "Ο Γ. Σκληρός στην Αίγυπτο" (1988), όπου στο "Επίμετρο (Γ)" παρατίθενται (σ. 245-52) "Οικογενειακά και βιογραφικά στοιχεία του Γ. Σκληρού", όπως τα αφηγήθηκαν τα παιδιά της δίδυμης αδελφής του Γ. Σκληρού Όλγας, η Αθηνά και ο Γ.